بررسی پتانسیل شرکتهای غیر روسی فعال در زمینه هسته‌ای در منطقه خاورمیانه

به گزارش ایسنا، در یادداشت سید فؤاد علوی آمده است: با توجه به رشد مصرف انرژی در خاورمیانه به دلیل افزایش جمعیت و توسعه صنعتی-اقتصادی این کشورها، تامین انرژی و جذب سرمایه گذار در این زمینه به یکی از مهم‌ترین برنامه های کشور های خاورمیانه تبدیل شده است. اما به دلیل اهمیت پیدا کردن مسائل محیط زیستی برای کشور های جهان امکان استفاده از نیروگاه های بر پایه‌ سوخت های فسیلی محدود شده و به علت بازدهی بالا و پرستیژ سیاسی-بین المللی آن، بسیاری از کشور ها به دنبال استفاده از انرژی هسته ای رفته اند. در این گزارش سعی شده ابتدا بررسی مختصری بر سابقه و پتانسیل های شرکت های غیر روسی فعال در این حوزه، و در پایان با توجه به موقعیت جمهوری اسلامی ایران یک امکان سنجی کلی برای همکاری با این شرکت ها صورت گیرد.

مسئله ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای از جهات متعددی برای کشورهای خاورمیانه اهمیت دارد. از این دلایل می‌توان به ارتقای جایگاه سیاسی، رقابت های منطقه‌ای، نیاز به تولید انرژی پاک و … اشاره کرد. اما از آن جا که تامین مالی این پروژه مشکل و دانش فنی ساخت و اجرای آن نیز فقط در اختیار چند کشور محدود است، کشورهای خاورمیانه مجبور به همکاری با کشورهای پیشرو و فعال در این حوزه هستند، تا هم به مقاصد و اهداف خود دست یابند و هم بتوانند زمینه انتقال فناوری را به کشور خود و منطقه را ایجاد کنند. در ادامه به بررسی چندی از این کشورهای پیشرو در صنعت هسته‌ای خواهیم پرداخت.

فرانسوی ها

شرکت های فرانسوی به طور سنتی در آفریقای شمالی و خاورمیانه موقعیت های قدرتمندی دارند. با این حال، Areva و Électricité de France (EDF) نمی توانند با مشکلات پیش آمده هنگام معرفی نوع جدیدی از EPR (راکتور تحت فشار اروپا) کنار بیایند. Areva در حال ساخت چنین راکوری در سومین واحد برق Olkiluoto در فنلاند است. در ابتدا قرار بود این کار در سال ۲۰۰۹ آغاز شود، اما در پایان به ۲۰۱۶ منتقل شد؛ در حالی که هزینه برآورد شده نیز تقریباً دو برابر شده است. ساخت بلوک Flamanville-۳ در نرماندی سفلی فرانسه، که توسط EDF در حال انجام است (از همان نوع راکتور تحت فشار در آن استفاده می‌شود)، نیز به خوبی پیش نمی رود؛ در حالی که ساخت دو EPR دیگر در چین با هدایت Électricité de France (EDF)در حال انجام است، به نظر می رسد کشورهایی که سفر انرژی هسته ای را آغاز می‌کنند راکتورهای قابل اعتماد و اثبات شده را به طرح های جدید ترجیح می دهند.

در مارس ۲۰۱۳ ،شرکت فرانسوی GDF Suez اقدام به تشکیل کنسرسیومی با  همکاری شرکت های ژاپنی میتسوبیشی و ایتوچو برای شرکت در ساخت نیروگاه اتمیSinop کرد. برای این پروژه، راکتور ATMEA۱ که به طور مشترک توسط آروا و میتسوبیشی توسعه داده شد، انتخاب شد. این راکتور در مقایسه با EPR قدرت کمتری داشت و تا به آن موقع در هیچ پروژه‌ای استفاده نشده بود زیرا پیشنهاداتGDF Suez برای ساخت یک راکتور از این نوع در فرانسه در سال ۲۰۱۱ با حمایت دولت فرانسه روبرو نشد. شرکت فرانسوی GDF Suez که هفت راکتور هسته ایرا در بلژیک کنترل می کند، قرار بود نیروگاه هسته ایSinop را مدیریت کند. سرانجام در ماه مه سال، پروژه فرانسه و ژاپن توسط دولت ترکیه تصویب شد. این اولین قرارداد بزرگ در زمینه هسته ای در پاریس از زمان حادثه در نیروگاه هسته ای فوکوشیما بود. بدیهی است که شرکتهای فرانسوی با همکاری با شرکتهای خارجی (و در درجه اول ژاپنی) سعی در تکرار نمونه قبلی دارند.

آمریکایی ها

شرکت هایGeneral Electric  و Westinghouse (شرکت دوم متعلق به شرکت توشیبا ژاپن است) در شرایط مناسبی نیستند. بند ۱۲۳ قانون انرژی اتمی ایالات متحده مصوب سال ۱۹۵۴ ایالات متحده را ملزم می کند که برای انتقال مواد ، فن آورییا تجهیزات شکافت هسته‌ای به سایر کشورها معاهده خاصی ببندد. در عمل، این بدان معناست که شرکتهای آمریکایی یا شرکتهایی که از فناوریها و تجهیزات آمریکایی استفاده می کنند، نمی توانند در کشورهایی که به اصطلاح توافق نامه ۱۲۳ را امضا نکرده اند فعالیت کنند.

 برای این که کشوری به لیست سفید همکاری هسته‌ای ایالات متحده منتقل شود باید این توافق‌نامه(۱۲۳) را امضا کند. در خاورمیانه، توافق‌نامه ۱۲۳ با مصر، ترکیه و امارات و همچنین با پادشاهی‌مراکش امضا شده است. تمام کشورهای دیگر منطقه، از جمله دو بازار امیدوار کننده یعنی اردن و عربستان، هنوز این توافق‌نامه را امضا نکرده‌اند.

ژاپنی ها

موقعیت شرکت های ژاپنی (توشیبا، هیتاچی، صنایع سنگین میتسوبیشی، TEPCO و …) در میان تأمین کنندگان راکتور و سازندگان نیروگاه های هسته ای همچنان مناسب نیست. این امر اولا به علت کاهش اعتبار شرکت های دخیل در ساخت و توسعه نیروگاه فوکوشیما است (توشیبا راکتورهایی برای واحد سوم و پنجم نیروگاه هسته ای فوکوشیما -۱، هیتاچیراکتور هایی برای واحد چهارم آن ساخته بود)، و ثانیا به علت ملاحظات احتیاطی است که در جامعه جهانی توسط کشور های خواهان توسعه انرژی هسته‌ای درنظر گرفته می‌شود.

در عین حال، شکست در خانه شرکتهای ژاپنی را برای فعالیت بیشتر در خارج از کشور تهییج کرد. برای مثال در تاریخ ۳ مه ۲۰۱۳، ترکیه و ژاپن توافق نامه ای بین دولتی در مورد ساخت نیروگاه هسته ای در استان سینوپ با استفاده از فناوریATMEA۱ فرانسه و ژاپن امضا کردند.

کره‌ای ها

شرکت های کره ای از قدرتمند ترین شرکت ها هستند. برای مثال شرکت کره‌ای KEPCO در سال ۲۰۰۹ با رهبری یک کنسرسیوم با دور زدن هیتاچی و جنرال الکتریک و یک کنسرسیوم فرانسه که شامل غول هایی مانند EDF بود، در مناقصه ساخت چهار واحد اولین نیروگاه هسته ای در امارات متحده عربی برنده شد. کنسرسیوم کره ای نه تنها قیمت کمتری نسبت به رقبایی مثلEDF, Areva, Total و GDF Suez ارائه دادند، بلکه مدیریت نیروگاه هسته ای و تأمین سوخت با قیمت های ثابت را نیز بر عهده گرفتند.

اما به طور کلی، از آنجا که جمهوری کره چرخه سوخت هسته ای کاملی ندارد (استخراج و غنی سازی اورانیومرا دارا نیست) و همچنین شرکت های کره ای هنوز همکاری نزدیکی با شرکت های آمریکایی دارند (طرح های راکتورهای APR-۱۴۰۰ مشابه راکتور System ۸۰+ شرکت Westinghouse است) و علاوه بر آن شرکت کره‌ای در ساخت و بهره برداری از نیروگاه برق با تعداد زیادی از پیمانکاران فرعی خارجی مشارکت می‌کند، در زمینه غنی‌سازی اورانیوم نیز شرکت های وستینگهاوس، Areva فرانسوی، Techsnabexport روسی، Uranium One (متعلق به ARMZ روسیه)، شرکت استرالیایی-انگلیسیRio Tinto، Converdyn آمریکایی و Urenco شرکت خواهند کرد.

چینی ها

چین به وضوح به عنوان یک تازه وارد در بازار خاورمیانه شناخته می شود. این کشور چرخه سوخت هسته ای کاملی دارد و شرکت های چینی (CGNPG، شرکت ملی هسته ای چین (CNNC) و …) با موفقیت در حال ساخت نیروگاه های هسته ای هستند. شرکت چینی CGNPG سابقه حضور در مناقصه نیروگاه Sinop ترکیه را با راکتور ACPR۱۰۰۰+ را دارد.

چین به طور فعال برای ایجاد فرصت ساخت نیروگاه هسته ای سینوپ در ترکیه جنگید. CGNPC آماده بود تا با مناسب ترین شرایط برای ترکیه، از جمله تأمین مالی کامل پروژه و انتقال فناوری، در این پروژه شرکت کند. با این حال، سرعت تصویب پیشنهاد فرانسه و ژاپن (درخواست در ۵ مارس ۲۰۱۳ ثبت شد و توافق نامه ای در اوایل مه ۲۰۱۳ امضا شد) نشان می دهد که چین به احتمال زیاد به دلیل عدم وجود تجربه لازم به عنوان یک شریک واقعی دیده نمی شود. از شواهد موجود به نظر می‌رسد که مذاکره با پکن راه حل آنکارا برای فشار به سایر پیشنهاد دهندگان بوده است؛ چرا که به محض ظهور پیشنهاد مناسب (البته با شرایط بدتر از پیشنهادات CGNPG)، مناقصه بسته شد.

نتیجه‌گیری امکان سنجی همکاری با جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی ایران در چند سال اخیر نتوانسته طبق برنامه های راهبردی خود نیروگاه های خود را توسعه دهد و از این جهت نیاز جدی به جذب سرمایه گذار برای تامین نیاز داخلی خود و از دست ندادن بازار های صادراتی خود دارد. با توجه به مزیت ها و ویژگی های ذکر شده برای هریک از  شرکت های فعال می‌توان چنین برداشت کرد که از لحاظ فنی و شرایط تامین مالی، تنها شرکت های کره‌ای، ژاپنی (بیشتر با مشارکت شرکتی از کشور دیگر و در قالب کنسرسیوم) و فرانسوی توانایی ورود جدی به بازار های کشور های همسایه ایران را دارند زیرا شرکت های چینی به علت تازه کار بودن و شرکت های آمریکایی به علت ساختار سیاسی-قانونی موجود در ایالات متحده شرایط مناسب برای حضور در منطقه را ندارند. اما با توجه به مشکلات سیاسی جمهوری اسلامی ایران، سرمایه گذاری این کشورها (فرانسه، کره و ژاپن) در ایران بعید به نظر می‌رسد. به نظر می‌رسد در بین کشورهای ذکر شده در بالا ایران بتواند با چین به توافقاتی برای ساخت نیروگاه هسته ‌ای برسد. این توافق می‌تواند برای طرفین مفید باشد زیرا جمهوری اسلامی می‌تواند در این شرایط تحریمی جذب سرمایه انجام دهد و هیمنه‌ تحریمی را بشکند و علاوه بر آن مقداری از عقب ماندگی خود را جبران کند. از آن طرف نیز جمهوری خلق چین جدیت خود را در حوزه هسته ای نشان خواهد داد و خود را به عنوان بازیگری جدی در این حوزه مطرح خواهد کرد.

انتهای پیام