بسیج رای‌دهنگان در انتخابات، از مهمترین کارکردهای احزاب سیاسی

دکتر آسیه مهدی‌پور در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به نقش احزاب در ایجاد زمینه برای مشارکت سیاسی آگاهانه، رقابتی و شفاف افزود: اساسا فلسفه وجودی احزاب با مقوله مشارکت سیاسی پیوندی ناگسستنی دارد.

وی ادامه داد: مشارکت سیاسی یکی از مهمترین جنبه‌های توسعه سیاسی محسوب می‌شود و در این میان احزاب سیاسی نقش موثری در ایجاد زمینه برای مشارکت سیاسی آگاهانه، رقابتی و شفاف ایفا می‌کنند.

وی افزود: اساسا فلسفه وجودی احزاب با مقوله مشارکت سیاسی، پیوندی ناگسستنی دارد. احزاب سیاسی به تعبیر برخی‌ها به عنوان چرخ‌دنده‌های ماشین دموکراسی دارای کارویژه‌هایی هستند که مهمترین آن‌ها شامل آموزش سیاسی، جامعه‌پذیری سیاسی، تجمیع منافع، برقراری ارتباط میان مردم و حکومت (مشروعیت‌بخشی) و بسیج رای‌دهندگان است.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز تصریح کرد: با این مقدمه می‌توان گفت یکی از سنتی‌ترین کارویژه‌های احزاب، ایجاد انگیزه برای مشارکت در انتخابات است.

مهدی‌پور گفت: در تبیین بهتر این کارویژه باید گفت تعریف “حزب” در دانش سیاسی به معنای مجموعه افرادی است که بر اساس باور و ایده مشترک دور هم جمع شده‌اند و به یک آرمان سیاسی وفادار هستند و برای خود منشوری دارند که مهمترین هدف آن‌ها، کسب قدرت از طریق انتخابات است.

وی بیان کرد: مهمترین نکته‌ای که از این تعریف می‌توان برداشت کرد این است که اعضای جامعه به یک سطح از آگاهی در عمل می‌رسند که باید مطالبات، خواسته و آرمان‌ها نه حول نیازها و منافع شخصی که مبتنی بر منافع جمعی باشد و ما در سایه احزاب، سنسورهای جامعه را نسبت به سرنوشت مشترک و منافع جمعی حساس‌تر می‌کنیم.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز افزود: البته در موارد و شرایطی، خود احزاب ممکن است در عمل این کارویژه‌های را به کژکارکرد تبدیل کنند که در جای خود نیازمند آسیب‌شناسی است اما اساسا تجربه جوامعی که مشارکت سیاسی آگاهانه و مطلوب دارند این است که احزاب نقش کار آمدی در این میان ایفا می‌کنند.

وی ادامه داد: در خصوص انتخابات ریاست جمهوری و همچنین شوراهای اسلامی شهر و روستا با توجه به تجربه انتخابات قبلی و خلأ فعالیت موثر حزبی، به نظر می‌رسد احزاب قادر به ایجاد زمینه برای مشارکت سیاسی گسترده در انتخابات نیستند که البته دلایلی برای این وجود دارد که یک بخش آن به عملکرد احزاب سیاسی در انتخابات گذشته بازمی‌گردد.

مهدی‌پور افزود: اما داشتن نگاه حذفی به رقیب، دور شدن از مطالبات و خواسته‌های مردم، عدم پاسخگویی بعد از کسب قدرت، نداشتن ساختار منسجم و برنامه راهبردی، عدم شفافیت در مواضع و ناکامی در برقراری ائتلاف‌های سیاسی و قهرمان‌پروری مهمترین عواملی است که باعث شده احزاب سیاسی در ایران در این سال‌ها عملکرد مطلوبی نداشته باشند و این مسائل، از جمله دلایل این ناکامی‌ها و ناکارآمدی است.

وی گفت: علاوه بر عواملی که ذکر شد و در مجموع به عوامل درونی احزاب مربوط می‌شود، عوامل بیرونی نیز تاثیرگذار هستند که خود در برگیرنده نقش نظام سیاسی و مردم در ایجاد زمینه برای فعالیت کارآمد احزاب هستند.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز یادآور شد: قانون اساسی ما به صراحت در اصل۲۶ بر آزادی احزاب تاکید دارد اما به نظر می‌رسد ما همچنان از نظر سازوکار قانونی، نیازمند تدوین قوانین مبسوط تری برای فعالیت حزبی هستیم. ضمن اینکه تصمیم‌سازان سیاسی کشور در عمل به نظر می‌رسد که اعتقادی به فعالیت حزبی ندارند و این را می‌توان در اعلام موضع و ارائه نظرات سیاسی آن‌ها، به ویژه در عرصه‌های انتخاباتی به خوبی دریافت.

وی تصریح کرد: بسیاری از چهره‌های فعال سیاسی ما علاقه‌مندند که خود را فردی مستقل و غیر حزبی معرفی کنند و یا در زمان برگزاری انتخابات مجلس همواره شمار بسیاری از کاندیداها از نظر سیاسی خود را مستقل می‌دانند که به نظر می‌رسد این یک نوع محافظه‌کاری سیاسی در میدان مبارزات سیاسی در کشور ما است و می‌تواند پیامدهای نامطلوبی داشته باشد.

مهدی‌پور گفت: مهمترین پیامد منفی این مساله این است که افراد مستقل بعد از کسب قدرت ممکن است خود را در برابر مردم پاسخگو ندانند و یا عملکرد و برنامه شفافی نداشته باشند.

وی افزود: این جنس محافظه‌کاری سیاسی، ریشه در فرهنگ سیاسی جامعه ما دارد که نسبت به فعالیت حزبی دیدگاه مثبتی نداشته و همینطور فعالیت و کار گروهی و جمعی را چندان تاب نمی‌آورد.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: بنابراین در شرایطی که زمینه برای حضور احزاب سیاسی قوی و موفق در انتخابات فراهم نباشد، مشارکت سیاسی از جنس قومی و قبیله‌ای فعال می‌شود که  آثار سوء این نوع مشارکت برای بسیاری، ملموس و قابل درک است.

وی با اشاره به اهمیت احزاب سیاسی، گفت: حضور احزاب، انگیزه مشارکت در انتخابات را بالا می‌برد و اساسا بسیج رای‌دهنگان برای مشارکت در انتخابات از مهمترین کارکردهای احزاب سیاسی است اما به نظر می‌رسد در انتخابات پیش رو احزاب آنطور که باید نقش موثری در افزایش مشارکت سیاسی ایفا نخواهند کرد.

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به پیشینه تشکیل احزاب سیاسی، در خصوص تاثیرگذاری و نفوذ احزاب سیاسی در رویدادها و وقایع سیاسی کشور یادآور شد: در دوره‌هایی شاهد نقش مثبت و فعال احزاب سیاسی بوده‌ایم، از جمله در دوره ملی شدن صنعت نفت و یا نقش حزب جمهوری اسلامی در تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران اما این نقش‌آفرینی تداوم نداشته و به دلایلی که در بحث آسیب‌شناسی فعالیت حزبی اشاره شد، منجر به تکامل احزاب سیاسی در کشور ما نشد.

وی افزود: از نظر جامعه‌شناسی سیاسی، احزاب می‌توانند موجب مشروعیت‌بخشی به نظام سیاسی و استحکام نظام سیاسی شوند؛ به این دلیل که احزاب پل ارتباطی میان مردم و حکومت‌ها هستند.

مهدی‌پور در پاسخ به اینکه اعتماد مردم به احزاب سیاسی چگونه است؟ گفت: زمینه فکری مردم نسبت به احزاب منفی است؛ مردم اعتقادی به فعالیت حزبی ندارند. در بستر فرهنگی نیز به دلیل همان روحیه محافظه‌کاری و ضعف فرهنگ کار گروهی، غالبا از نگاه مردم فعالیت در احزاب کار چندان پسندیده ای نیست این مساله به وضوح در بررسی‌های میدانی قابل استخراج است.

وی افزود: البته ترس از فعالیت حزبی نیز به دلیل تجربه تاریخی جامعه ایرانی در مواجهه با حکومت‌های اقتدارگرا به خوبی روشن است. ممکن است بسیاری از خانواده‌ها فرزندان خود را از هر گونه فعالیت حزبی منع کنند.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: علاوه بر برخی ویژگی‌های فرهنگی و روانشناختی جامعه ایرانی، در خصوص فعالیت حزبی باید گفت عملکرد نادرست و ناکارآمد احزاب نیز در نظر منفی مردم نسبت به آن‌ها تاثیرگذار است و در مجموع اگر از طریق یک نظرسنجی درست، میزان اعتماد مردم به احزاب سیاسی مورد سنجش قرار گیرد در شرایط کنونی که مردم دچار مشکلات معیشتی هستند، این اعتماد در کمترین حد خود قرار دارد.

وی تصریح کرد: باید نگاه مردم نسبت به فعالیت حزبی تغییر یابد و این از راه آموزش و جامعه‌پذیری سیاسی میسر می‌شود که یک بخش آن وظیفه دولت‌ها است و بخش دیگر آن نیز اتفاقا خود احزاب هستند که باید در این زمینه برنامه راهبردی و روشنی داشته باشند.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: از جنبه نظری وجود احزاب و فعالیت‌های حزبی کارویژه‌های مطلوبی برای ایجاد رقابت سالم، شفاف و آگاهانه در انتخابات دارد اما گاهی در بسترهای سیاسی و اجتماعی خاص ممکن است احزاب عملکرد نامطلوب داشته باشند و به جای تاثیرگذاری مثبت خود به یک مانع جدی برای برگزاری انتخابات مطلوب و مبتنی بر مولفه‌های اخلاق سیاسی شوند.

وی گفت: منابع مالی احزاب نیز یکی دیگر از زمینه‌های افتادن به دام کژکارکردی است. گاهی احزاب سیاسی به دلیل وابستگی مالی به افراد ذی‌نفوذ در داخل و یا خارج از کشور ممکن است منافع عمومی را به خطر اندازند و یا خود به فساد سیاسی و اقتصادی در جامعه دامن بزنند.

مهدی‌پور تصریح کرد: احزاب چنانچه برنامه راهبردی و شفافی نداشته باشند نیز نمی‌توانند گزینه های مناسبی را به مردم معرفی کنند و در واقع کالای سیاسی باکیفیتی را در بازار انتخابات عرضه نمی‌کنند و یا اینکه نسبت به ارائه جزئیات رئوس برنامه‌های خود در اثنای انتخابات، اقدام شایانی انجام نمی‌دهند.

وی افزود: گاهی نیز احزاب با ایجاد فضای دو قطبی و نگاه حذفی، مانع از رقابت سیاسی سالم در جامعه می‌شوند و حتی ممکن است ضمن شعارهای سیاسی ایده‌آل خود، منجر به افزایش سطح انتظارات مردم  نسبت به نظام سیاسی شده و پس از کسب کرسی قدرت به دلیل اجرا نشدن شعارهای غیر عملیاتی، سرخوردگی و بی‌اعتمادی سیاسی و اجتماعی را در اقشار مختلف مردم بوجود بیاورند و این خود موجب ناامیدی و بی‌تفاوتی سیاسی در درازمدت خواهد شد.

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید چمران اهواز با اشاره به راهکارهایی برای عملکرد بهتر احزاب، بیان کرد: در شرایط کنونی، نیاز داریم با یک عزم عمومی به ترمیم شکاف‌ها و بی‌اعتمادی مبادرت ورزیم و نسبت به سرنوشت عمومی خود و منافع ملی حساس باشیم. این مسئولیت‌پذیری جمعی باید به انحای مختلف در اقشار مختلف مردم تقویت شود.

وی افزود: ما در دوره گذار مهمی از تاریخ مشارکت سیاسی به سر می‌بریم و باید احزاب و تشکل‌های سیاسی نسبت به این مساله توجه بیشتری داشته باشند، البته نباید از نقش سایر نهادها و ساختار سیاسی غافل شد.

مهدی‌پور با بیان اینکه ارتقای سطح کمی و کیفی مشارکت سیاسی در اشکال مختلف از جمله به شکل حضور در انتخابات نیازمند توجه به نقش احزاب و تشکل‌های سیاسی است، گفت: البته این مهم در یک فرآیند طولانی و در بستر مناسب سیاسی – اجتماعی و فرهنگی محقق می‌شود.

وی تصریح کرد: ما نیازمند توانمندسازی نهادهای مدنی هستیم و در کنار این توانمندسازی جامعه، نباید از اصلاح ساختارهای سیاسی و اقتصادی غافل شد و باید در راستای ایجاد جامعه قوی و دولت پاسخگو، شفاف و مسئولیت‌پذیر، تک تک آحاد مردم احساس مسئولیت داشته باشند و البته کار احزاب در سازماندهی این مطالبات و خواسته‌های مشترک می‌توانند سازوکار مناسبی باشد.

انتهای پیام