بررسی فقهی جهاد تبیین/ چرا رهبر انقلاب «جهاد تبیین» را یک فریضه‌ قطعی برشمردند؟

به گزارش خبرنگار قرآن و فعالیت‌های دینی خبرگزاری فارس مقام معظم رهبری در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش فرمودند: مطلبی که من بیشتر می‌خواهم روی آن تکیه بکنم و توجّه شما و دیگرانی که این صحبت را می‌شنوند جلب کنم، «جهاد تبیین» است که من این را مکرّر تکرار کرده‌ام. «جهاد تبیین» یک فریضه است. «جهاد تبیین» یک فریضه‌ قطعی و یک فریضه‌ فوری است و هر کسی که می‌تواند (باید اقدام کند).

سخن این است که آیا این سخن آیت الله خامنه‌ای فقط این است که تبیین واجب است یا در فقه نیز از آن سخن گفته‌اند. ادله این مسئله در فقه چیست؟ آیا پس از انقلاب این ادبیات در فقه آمده یا این فریضه ریشه در فقه شیعه دارد؟

برای اطلاع از پاسخ این پرسش‌ها و بررسی ابعاد فقهی این فرمان رهبر معظم انقلاب دقایقی را با حجت‌الاسلام  هادی عجمی، عضو گروه فقه تربیت مؤسسه اشراق و عرفان، نویسنده، پژوهشگر و استاد فقه فرهنگ به گفت‌وگو نشستیم.

حاشیه فقهی بر یک مطالبه ریشه دار در فقه!

حجت‌الاسلام عجمی با بیان اینکه درباره تبیین، به بیان‌های مختلف در فقه شیعه سخن گفته شده است، گفت: مانند قاعده ارشاد جاهل که مفهومی نزدیک به جهاد تبیین دارد. یعنی ارشاد و بیان حکم الهی و معارف الهی به کسی که نسبت به آن جاهل است. از علامه حلی، تا بسیاری از  فقهای امامیه درباره وجوب ارشاد جاهل بحث کرده‌اند. در متون و منابع فقهی، از قاعده ارشاد جاهل با تعبیرهای مختلفی یاد شده است؛ مانند «تذکره الغافل و إرشاد الجاهل»‌ (تذکره الأعیان)؛ «تنبیه الغافل و إرشاد الجاهل»؛ (تسهیل المسالک إلى المدارک) «تنبیه الغافل و إرشاد الجاهل و هدایه الضال» (الفقه القواعد الفقهیه)؛ «ارشاد الجاهل بالحکم» (ذخیره العقبى فی شرح العروه الوثقى).

علما می‌گویند: ارشاد جاهل لازم و واجب است

وی با اشاره به نظر علما درباره وجوب ارشاد جاهل گفت: علما گفته‌اند در واجبات، ارشاد جاهل لازم و واجب است. مشهور فقها می‌گویند ارشاد جاهل در احکام واجب است، البته در موضوعات واجب نیست، مگر در موضوعات مهم که ارشاد واجب است. ادله‌ای برای این قاعده بیان شده از جمله چند آبه بسیار مهم در این قضیه که نیازمند این است که اساتید حوزه و دانشگاه، تبیین بیشتری درباره این آیات در جهاد تبیین داشته باشند.

 آیه ۱۲۲ سوره مبارکه توبه و ۴ بحث مهم آن

حجت‌الاسلام عجمی با اشاره به آیه ۱۲۲ سوره مبارکه توبه گفت: این آیه از آیاتی است که مباحث فقهی و اصولی در آن نهفته است، در چهار بحث مهم بدان تمسک شده است: ۱. حجیت خبر واحد ۲. وجوب اجتهاد و تعلم احکام و شریعت ۳. قاعده ارشاد جاهل ۴. قاعده هدایت. «وَمَا کَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنْفِرُوا کَافَّهً ۚ فَلَوْلَا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طَائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَلِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ.» و مؤمنان را نسزد که همگی (به سوی جهاد) بیرون روند؛ چرا از هر جمیعتی گروهی (به سوی پیامبر) کوچ نمی کنند تا در دین آگاهی یابند و قوم خود را هنگامی که به سوی آنان بازگشتند، بیم دهند، باشد که (از مخالفت با خدا و عذاب او) بپرهیزند.

مؤمنان باید با جهاد تبیین مردم را روشن کنند

این کارشناس فقه ادامه داد: این آیه خبری است. در حقیقت خداوند در این آیه دستور به چند چیز داده، هرچند ظاهر آیه انشایی و دستوری نیست. این آیه دریچه‌ای جدید بر مسلمانان باز کرده است و می‌گوید باید بخشی از مؤمنان سفر کنند برای فهم و تفقه دینی، بروند مسائل دینی و معارف را فهم کنند و سپس میان قوم خود برگردند و مردم را انذار کنند. منظور از انذار تنها ترساندن مردم نیست. اینجا معنای عامی دارد، یعنی کار فرهنگی کنند، آنها را روشن کنند؛ جهادتبیین کنند!

وی با ذکر مثال دیگری از قرآن کریم ادامه داد: با توجه به این دستور قرآن، بودجه‌های فرهنگی و حوزه علمیه در راستای انذار و جهاد تبیین باید تدارک دیده شود. خداوند در سوره نحل، آیه ۴۳ می‌فرماید: «وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِکَ إِلَّا رِجَالًا نُوحِی إِلَیْهِمْ فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّکْرِ إِنْ کُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ؛ و پیش از تو [هم] جز مردانى که بدیشان وحى میکردیم گسیل نداشتیم پس اگر نمیدانید از پژوهندگان کتاب‌هاى آسمانى جویا شوید» هرچند سیاق آیه درباره اقوام پیشین است، اما نمی‌توان این حکم کلی بیان شده در آیه را مقید کرد. سؤال نیز مقید به قالب پرسش نیست و هرگونه رسیدن به پاسخ را شامل می‌شود. درنتیجه برپایه این آیه، سؤال کردن از عالم واجب است. این وجوب، دارد با اینکه علما نیز باید تبیین کنند. در نتیجه تعلیم و ارشاد جاهل از سوی عالم، از باب ملازمه، واجب است.

عدم کتمان حقیقت در قرآن سند دیگری بر لزوم جهاد تبیین

حجت‌الاسلام عجمی به ضرورت عدم کتمان حقیقت بر اساس قرآن کریم اشاره کرد و گفت: دلیل دیگر در آیات کتمان است که متعدد بیان شده است مانند سوره بقره آیات ۴۰ و ۴۲ که خداوند در آنها می‌فرماید: «یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُوا نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ اى فرزندان اسرائیل نعمت‌هایم را که بر شما ارزانى داشتم به یاد آرید»، «… وَلاَ تَلْبِسُواْ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَکْتُمُواْ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ و حق را به باطل درنیامیزید و حقیقت را با آنکه خود می‌دانید کتمان نکنید» خداوند در این آیات می‌گوید کتمان حق حرام است. اگر چیزی از حق را می‌دانی اما بیان نمی‌کنی، کار حرامی انجام می‌دهی؛ اگر کتمان حق حرام باشد، پس تبیین، واجب است و باید جهادگونه تبیین کرد. همچنین از آنجا که حفظ نظام اسلامی از واجبات است، از مصادیق آیات پرسش و کتمان، موضوعاتی مانند تبیین آرمان‌ها، اهداف و آسیب‌های انقلاب هستند.

وجوب تبیین کفایی است که شامل امروز ما نمی‌شود

این کارشناس فقه وجوب تبیین را کفایی دانست و گفت: کفایی یعنی اگر به اندازه کافی افرادی کار تبیین را انجام دهند، این وجوب از دیگران برداشته می‌شود، اما ما مشاهده می‌کنیم به اندازه کافی تبیین هنری، خطابه‌ای، نوشتاری و … انجام نشده است. درنتیجه بر کسانی که می‌توانند با هنر و زبان  و قلم، تبیین کنند، واجب است این کار انجام گیرد. زیرا همه توان این کار را ندارند.

انتهای پیام/