داستان سرشماری جمعیت در ایران؛ روزی که فهمیدیم چند نفریم!

همین دیروز| گروه تاریخ خبرگزاری فارس ـ امین رحیمی: سرشماری سراسری در ایران در دوره قاجار کاری ناممکن به‌نظر می‌رسید؛ امکانات و تشکیلات کافی برای این کار وجود نداشت و تاریخ می‌گوید یک‌بار در سال ۱۲۳۸ شمسی می‌خواستند جمعیت ساکنان ایران را بشمارند، ولی نتوانستند. به جایش «میرزا عبدالغفار نجم‌الدوله» معلم ریاضی دارالفنون در سال ۱۲۴۶ شمسی برای نخستین‌بار به شیوه مدرن جمعیت تهران را در کمتر از ۲ ماه سرشماری کرد و معلوم شد تعداد «نفوس دارالخلافه» حدود ۱۵۵ هزار نفر است. ۲ بار دیگر در سال‌های ۱۲۶۲ و ۱۲۷۷ شمسی جمعیت و ابنیه تهران سرشماری شدند. در سال ۱۲۹۷ شمسی هم اداره «سجل احوال» یا همان «ثبت احوال» تشکیل شد، ولی هنوز معلوم نبود ایران چقدر جمعیت دارد.

در سال ۱۳۰۱ سرشماری جدیدی در تهران انجام شد و جمعیت ۲۱۰ هزار نفر بود و ۲ سال بعد نیز «اداره کل آمار» تشکیل شد. یک‌بار دیگر هم در سال ۱۳۱۱ در تهران سرشماری انجام گرفت؛ تا اینکه بالاخره در سال ۱۳۱۸ شمسی بنا به مصوبه مجلس شورای ملی ایرانی‌ها تصمیم گرفتند برای اولین‌بار جمعیت کل مملکت را بشمارند.

در دوره قاجار سرشماری نفوس به دلیل کمبود امکانات و تشکیلات آمارگیری فقط در تهران انجام می‌شد

وضعیت مملکت به هم ریخت

سرشماری سال ۱۳۱۸ شمسی داستان غریبی دارد. از تیرماه آن‌سال سرشماری سراسری ابتدا با آمارگیری جمعیت در کاشان شروع شد و بعد کار به تهران رسید و بنا به گواهی تاریخ: «برای اجرای این سرشماری، دولت برنامه‌ریزی‌های منظمی را شکل داد. دولت این روز را در پایتخت تعطیل عمومی اعلام کرد و شهربانی کل کشور با اطلاعیه‌ای به آگاهی مردم تهران رساند که در این روز از منزل‌های خویش به غیر از موارد ضروری و با اطلاع شهربانی خارج نشوند… مأموران سرشماری نیز از میان کارمندان دولت و شهرداری‌ها، کدخدایان، معلمان و استادان دانشگاه‌ها، دانش‌آموزان و دانشجویان برگزیده شدند». خیلی زود معلوم شد جمعیت تهران ۵۳۱ هزار نفر است.

پس از آن کار سرشماری شهر به شهر انجام می‌شد و البته خیلی هم طول می‌کشید. به‌طوری که تا شهریور سال ۱۳۲۰ شمسی که ایران در جریان جنگ جهانی دوم اشغال شد، سرشماری فقط در ۳۵ شهر اجرا شده بود. بعد هم معلوم است که وضعیت مملکت به هم ریخت و کار تعطیل شد و این سرشماری ناتمام ماند. تا دهه ۳۰ شمسی هم اداره کل آمار ایران سرشماری‌های محلی و آزمایشی انجام می‌داد و به‌قول امروزی‌ها مانور برگزار می‌کرد تا به‌تدریج امکانات فنی و همچنین نظم و هماهنگی کافی برای سرشماری دقیق و علمی در ایران ایجاد شود.

جمعیت تهران در سال ۱۳۱۸ شمسی؛ ۵۳۱ هزار نفر

دبیرستانی‌ها، همه را شمردند

سال ۱۳۳۵ شمسی بالاخره نخستین «سرشماری عمومی نفوس و مسکن» در ایران برگزار شد و قرار شد هر ۱۰ سال یک‌بار هم تکرار شود تا تغییرات جمعیت کشور در گذر زمان معلوم باشد. سرشماری به صورت همزمان از ۱۰ آبان در سراسر کشور شروع شد و این‌طوری بود: «جمعا ۲۶ هزار و ۸۳۶ مأمور سرشمار و سرپرست مأموران در سرشماری شرکت کرده و مأموریت داشتند که به تمام خانوارهای کشور مراجعه و اطلاعات مورد لزوم را درباره هر فرد خانوار کسب کنند. اغلب مأموران سرشمار و سرپرست‌های آنان از معلمان مدارس یا شاگردان کلاس‌های متوسطه بودند».

به این ترتیب در ۲۲ آبان ماه ۱۳۳۵ اعلام شد جمعیت ایران ۱۹ میلیون نفر است یا اگر دقیق‌تر بخواهیم ۱۸ میلیون و ۹۵۴ هزار نفر و معلوم شد ۶ میلیون نفر شهرنشین هستند و حدود ۱۳ میلیون نفر روستانشین و کوچ‌نشین. در آن سال بالاخره ایرانی‌ها فهمیدند همه با هم چند نفریم.

براساس نتایج دومین سرشماری سراسری نفوس و مسکن در سال ۱۳۴۵ شمسی جمعیت ایران به بیش‌ از ۲۵ میلیون نفر رسید 

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۲۲ آبان مصادف با ۱۳ نوامبر میلادی و ۷ ربیع‌الثانی هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.

ـ ولادت «ملا قطب» منجم و دانشمند مشهور در سال ۶۳۴ قمری
ـ درگذشت «ابن حاج» ادیب و فقیه مسلمان در سال ۱۲۳۲ قمری
ـ زادروز «آگوستین» فیلسوف و اندیشمند مسیحی در سال ۳۵۴ میلادی
ـ درگذشت «ویتوریو دسیکا» کارگردان مشهور ایتالیایی در سال ۱۹۷۴ میلادی
ـ رحلت «شیخ عبدالله مازندرانی» از علمای برجسته نهضت مشروطه در سال ۱۲۹۱ شمسی

انتهای پیام/