مداحی که شیوه خواندنش، ثبت ملی شد/ توصیه سلیم‌مؤذن زاده به مداحان+عکس و فیلم

خبرگزاری فارس ـ حوزه مسجد و هیأت ـ امیرحسین کسائی: نامش را در میان مداحان «سلطان‌الواعظین» گذاشته بودند، بله! سخن از سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی است که نوای و صدایش زبان زد بود. او یکی از مداحان ایرانی مسلط به زبان‌های ترکی، فارسی و عربی بود که در سال ۱۳۱۵ در اردبیل زاده شد. او صبح روز دوم آذر ۹۵ در سن ۸۰ سالگی دارفانی را وداع گفت. امروز ۵ سال است که صاحب نوای «زینب، زینب» در دل خاک آرام گرفته است.

خانواده‌ای که همگی مؤذن بودند

شیخ فرج، پدربزرگ سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی، قدیمی‌ترین مؤذن کشور است که به گفته بسیاری، صدای اذان وی را ساکنان روستاهای واقع درحاشیه سه فرسنگی شهر اردبیل، سحرگاهان از بام مسجد زینال در مرکز شهر شنیده می‌شنیدند. پدرش شیخ عبدالکریم مؤذن‌زاده اردبیلی، هم نخستین مؤذن رادیویی در ایران است که نوای اذان دلنشین او شهرت جهانی دارد. او در سال ۱۲۷۳ در محله «تازه شهر» اردبیل متولد شد و تا سال ۱۳۲۱ نوای توحیدی‌اش از مناره مسجد میرزا علی اکبر این شهر به گوش می‌رسید.

روزانه ۵ ساعت تمرین مداحی

نعیم، سلیم، رحیم، محمود و داود، پنج فرزند او نیز از مداحان اهل بیت و مؤذن‌های مشهور جهان اسلام بودند. مرحوم سلیم مؤذن‌زاده، به طور متوسط روزانه پنج ساعت از عمر خود را صرف مداحی می‌کرد و بیش از دو هزار عنوان نوار کاست مربوط به برنامه‌های او، از زمان پیدایش ضبط صوت، تاکنون به زبان‌های ترکی، فارسی و عربی موجود است. او درباره پدرش می‌گفت: «پدرم سال ۱۳۲۱ به قصد زیارت بارگاه ملکوتی امام رضا عازم مشهد مقدس می‌شود و در بین راه شبی را در منزل یکی از دوستان خویش در تهران سپری می‌کند. از آنجایی که شیخ عبدالکریم، عشق مؤذنی داشته سحرگاه به پشت بام منزل واقع در خیابان عین‌الدوله رفته و ندای توحیدی اذان را سر می‌دهد.»

صوت اذان مرحوم سلیم مؤذن زاده

هرچه در حوزه موسیقی می‌دانم از پدرم آموختم

سلیم، صدای خوب در مداحی را از رشته‌های هنری ظریف توصیف می‌کرد که ملاحت، زیر و بم آهنگ، ادای کلام و تحریرهای مناسب لازمه این هنر است. او می‌گفت: «صدای خوش یک امر موروثی در خانواده ما بود. ابوی در عزای حسین(ع) نوحه می‌گفت و می‌خواند، اما چیزی که او را در درجه‌ای برتر قرار می‌داد، آشنایی کامل او به موسیقی است. او در ردیف و گوشه‌های موسیقی، ید طولایی داشت و ما را نیز آموزش می‌داد. من هر چه در این زمینه یاد گرفته‌ام، از ابوی است.»

تصویری از اذان گفتن مرحوم سلیم مؤذن زاده کنار بستر برادر مرحوم رحیم مؤذن زاده

وصف موسیقی‌دانان برتر جهان از سلیم‌مؤذن زاده

تسلط موسیقیایی استاد موذن‌زاده و صدای خوش او بزرگان موسیقی جهان را هم به تعریف واداشته بود. «استاد هابیل علی اف» موسیقی‌دان آذربایجان درباره او می‌گوید: «من باور نمی‌کنم شخصی بگوید من مسلمانم و با شنیدن صدای استاد سلیم به گریه نیفتد. چون هم موسیقی منطقی است و هم حرف‌هایش منطقی… من بعید می‌دانم کسی جانشین ایشان شود. به صدای خیلی از مداحی‌ها گوش داده‌ام. اما هنوز جایگزینی برای استاد سلیم پیدا نکرده‌ام.» پروفسور واسیم محمد علی اف رئیس دانشگاه الهیات باکو هم درباره او می‌گفت: «سلیم مؤذن در کشور آذربایجان یکی از محبوب‌ترین هنرمندان و انسان‌ها به شمار می‌رود. خداوند تعالی به صدای او قدرتی لاهوتی داده است. صدای سلیم چنان اعجاز و زیبایی دارد که وقتی انسان به این گوش می‌دهد، از خودش بی‌خود و به عالم لاهوت وصل می‌شود.»

استاد سلیم در خصوص دیدارهایش با اساتید موسیقی می‌گفت: «من در محضر استاد جلیل شهناز بوده‌ام و از محضر تاج اصفهانی استفاده کرده‌ام. از مرحوم اقبال آذر هم استفاده‌ها کرده و حظ‌ها برده‌ام. در سفری که به باکو داشتم، با اساتید موسیقی آذربایجان که واقعاً استاد صدا و آواز هستند، دیدار داشتم. هابیل علی‌اف و آقاخان عبداله‌اف از صدای من تعریف می‌کردند و من هم همه اینها را مدیون توجه حضرت سیدالشهدا هستم.»

نوحه ماندگار «زینب زینب» با نوای مرحوم سلیم مؤذن زاده 

سلیم قدرت صدایش را از سیدالشهدا گرفته بود

کار او به قدری خاص و زیبا بود که در نهایت در سال ۹۸، شیوه مداحی، نوحه‌خوانی، مولودی‌خوانی و مناجات‌خوانی مرحوم استاد سلیم مؤذن‌زاده اردبیلی به ثبت ملی رسید. حسام‌الدین سراج یکی از خوانندگان نامی کشور درباره او می‌گوید: «من یاد دارم که ایشان قیامتی برپا کرد. و آن طور که شنیده‌ام مجالس ایشان همیشه همین طور است. معمولاً خواننده‌ها وقتی شعری را انتخاب می‌کنند، اسیر افاعیل عروضی آن می‌شوند، ولی ایشان به هیچ وجه اسیر هیچ چیز نیست مگر اسیر خود حضرت سید الشهداء سلام‌الله علیها…عوض کردن اکتاو نکته بسیار مهمی است؛ یعنی اینکه یک خواننده بتواند در سه یا چهار رجیست بخواند و این کار هر کسی نیست. در حالی که بم می‌خواند، وقتی چیزی به ذهنش بیاید، اوج بخواند. بعد بار دیگر بم، اما این‌بار با یک اکتاو پایین‌تر بخواند و بعد ریتم‌ها، ملودی‌ها و شعر را عوض کند و همه اینها حول یک محور باشد. این کار استادی و پهلوانی بسیار می‌خواهد… ایشان یکی از کسانی بود که قدرت صدایش را از حضرت سیدالشهدا سلام‌الله علیه گرفته بود.»

مداحی، کار هرکسی نیست

مداحی و نوحه‌خوانی از نظر مرحوم سلیم مؤذن‌زاده کار هر کسی نیست. از نظر او نوحه‌خوان، باید دوره‌های تعلیم را با موفقیت، پشت سر بگذارد و به این نکته توجه کند که می‌خواهد برای عزای حسین‌بن‌علی (ع) نوحه بگوید، پس پاکی نیت و خلوص عمل، لازمه موفقیت و ماندگاری است. او می‌گفت: «ما در دوران کودکی در مکتب میرزا عزیز درس می‌خواندیم که مکتبی بود واقع در منطقه یساول. مداحان بسیاری در آنجا مشغول تحصیل بودند: حاج محمد تمدن، حاج رحیم مؤذن و دیگران. در واقع، رفتن به آن مکتب و تحصیل در آن به مثابه تحصیل در دانشگاه بود، چراکه میرزا عزیز، هم ادب و ایمان می‌آموختند و هم موسیقی و آواز یاد می‌دادند. هرکس صدای خوبی داشت و به آن مکتب می‌آمد، باید با دستگاه‌های موسیقی هم آشنایی پیدا می‌کرد تا در کارش موفق باشد و نیز مقاتل مستند را مطالعه می‌کرد.»

بهترین صدا از نظر «سلطان‌الواعظین»

سلیم مؤذن‌زاده می‌گفت: «بهترین صدا آن است که باعث آزار شنونده نشود، بلکه عامل جذب او باشد. گاه مداحانی می‌بینیم که بدون دانستن فنون آواز و موسیقی و رعایت قواعد کلامی، با صدای آزاردهنده‌ای، مداحی می‌کنند. اینها هم به خودشان ضرر می‌رسانند و هم موجب آزردگی‌خاطر عزادار می‌شوند. استاد یحیوی همسایه ما بودند. ما در مکتب ایشان نکته‌ها آموخته‌ایم، من بیشتر اوقات با استاد تاج‌الشعرا بودم و شعرهای ایشان را می‌خواندم. شعر «هنده» را اولین بار من خواندم و برای خواندن آن بیشتر از ۴۰۰ صفحه کتاب مطالعه کردم تا بدانم واقعیت تاریخی و دینی آن چه بوده است!»

توصیه سلیم مؤذن‌زاده به مداحان

سلیم مؤذن‌زاده می‌گفت: «مداحان باید قبل از مداحی، تمرین داشته باشند، باید واژه‌ها را درست تلفظ کنند، سواد عربی و فارسی داشته باشند. اطلاعاتشان کامل باشد، با دستگاه‌های موسیقی و نت و ردیف آشنایی داشته باشند؛ مهم‌تر اینکه خلوص نیت داشته باشند. کار مداحان تنها این نیست که از مردم اشک بگیرند. گریاندن مردم و مساله بکاء در عزا مساله مهمی است، اما مهم‌تر از آن توجه دادن مردم به اهداف قیام امام حسین و روز عاشورا است. متوجه کردن مردم به اینکه باید در مقابل ظلم ظالم ایستاد و شعار «هیهات من الذله» را شعار زندگی قرار داد.»

فیلم نوحه «خداحافظ ای آنام باجی» با نوای سلیم موذن زاده

نوحه‌ عاشورایی که سلیم بسیار دوست داشت

شاید همه ما سلیم مؤذن زاده را با نوحه «زینب زینب» بشناسیم و با اینکه او در یک عید غدیر به اردبیلی‌ها وصیت کرده بود: «چند صباحی از عمر من باقیمانده و وصیت می‌کنم مرا با نوای «زینب، زینب» در اردبیل تشییع و سپس برای تدفین به جوار بارگاه نوری امام رضا (ع) در مشهد مقدس انتقال دهند.» اما زمانی که از او سؤال شد، از کدام اثر عاشورایی‌ات بیشتر خوشت می‌آید، گره در پیشانی افکند و با تأثر خاصی اینگونه خواند: خداحافظ ای آنام باجی آغلاما یانا یانه…»

تصویری از مراسم تشییع سلیم مؤذن زاده در اردبیل

مرحوم سلیم مؤذن‌زاده صبح روز دوم آذرماه سال ۹۵ دارفانی را وداع کرد و با تشییع باشکوه و عظیمی توسط مردم حسینی اردبیل و دیگر نقاط کشور برگزار شد و پیکر او، در قطعه مفاخر بهشت زهرا (س) اردبیل به خاک سپرده شد.

انتهای پیام/