تعیین نقشه خاورمیانه با مداد و خط‌کش!

همین دیروز| گروه تاریخ خبرگزاری فارس ـ امین رحیمی: سال ۱۹۱۶ بود و در جهان، جنگ جهانی اول بود و تا ۲ سال بعد هم ادامه داشت؛ ولی انگلیس و فرانسه که دیگر نمی‌خواستند با یک امپراتوری اسلامی در خاورمیانه طرف باشند پیشاپیش فکر کردند که اگر ترکیه عثمانی که متحد امپراتوری آلمان بود در این جنگ شکست خورد سرزمینش را تجزیه کنیم و از دستش خلاص شویم. انگلیس «مارک سایکس» را فرستاد و فرانسه «فرانسوا ژُرژ پیکو» را که بروند در لندن یک نقشه جدید برای سرزمین‌های امپراتوری عثمانی بکشند. آن‌ها هم رفتند و نشستند و معروف است که یک نقشه بزرگ گذاشتند جلویشان و با مداد و خط‌کش حوزه نفوذ خودشان را تقسیم‌بندی کردند و اراضی عراق و فلسطین و مصر و اردن منطقه نفوذ انگلیس شد و اراضی سوریه و شمال عراق و لبنان نیز منطقه نفوذ فرانسه.

توافق مشهور به «سایکس ـ پیکو» بسیار مفصل بود و قرار شد پس از شکست امپراتوری عثمانی در این مناطق از جنبش‌های محلی حمایت کنند تا کشورهای جدیدی آن‌گونه که خودشان صلاح می‌دانند در این سرزمین‌ها تشکیل شود. این کار را هم فقط براساس منافع استراتژیک خودشان در آن دوره انجام دادند؛ بدون این‌که اصلا به انسجام قومی و فرهنگی مردمان خاورمیانه و منافع آنان فکر کنند یا نظرخواهی کنند. به همین سادگی و به همین تلخی. بی‌دلیل نیست که بسیاری از مورخان تنش‌های همیشگی در خاورمیانه را نتیجه مستقیم این نقشه و تقسیم‌بندی استعماری می‌دانند.

«پیکو» فرانسوی (سمت راست) و «سایکس» انگلیسی (سمت چپ) برای تجزیه امپراتوری عثمانی نقشه کشیدند تا جای پای استعمارگران در خاورمیانه محکم شود

توافق محرمانه چگونه فاش شد؟

در پایان جنگ جهانی اول، امپراتوری عثمانی شکست خورد و فقط محدوده ترکیه امروزی برایش ماند و باقی سرزمین‌ها افتاد دست انگلیس و فرانسه که نقشه‌اش را از قبل کشیده بودند. همان سال ۱۹۱۶ بخش‌هایی را هم به روسیه تزاری داده بودند که البته در روسیه در سال ۱۹۱۷ انقلاب بلشویکی شد و «لنین» رهبر انقلاب روسیه دستور داد این قرارداد به عنوان بخشی از «توطئه امپریالیستی» کشورهای استعماری افشا شود. روزنامه‌های شوروی اسناد را فاش کردند و روزنامه‌های جهان هم. این وسط بسیاری از اعراب ناراحت شدند که انگلیسی‌ها به آنان خیانت کرده‌اند؛ چون انگلیس به شورشیان عرب در دولت عثمانی کمک می‌کرد و وعده هم داده بود که پس از جنگ جهانی از تشکیل یک حکومت عربی فراگیر در خاورمیانه حمایت کند. حالا معلوم شده بود انگلیس و فرانسه نشسته‌اند و سرزمین‌های عربی و غیرعربی خاورمیانه را هر جوری دوست داشته‌اند، میان خودشان تقسیم کرده‌اند.

نقشه توافق «سایکس ـ پیکو» با امضای سایکس و پیکو

خیلی از اعراب همچنان باور نمی‌کردند که چه خبر است و «فیصل بن حسین» که بعدها پادشاه عراق شد در کنفرانسی که پس از جنگ جهانی اول درباره منطقه خاورمیانه تشکیل شده بود، چنین گفت: «من اطمینان دارم که قدرت‌های بزرگ، سعادت مردمان عرب را به منافع مادی خود ترجیح می​‌دهند»! معلوم است که انگلیس و فرانسه هم شنیدند و فقط لبخند زدند؛ وگرنه که قبلا توافق کرده بودند و تمام.

نگاره‌ای از نقشه «سایکس ـ پیکو» برای خاورمیانه که در آن مناطق ‌نفوذ انگلیس و فرانسه با رنگ‌های متفاوت مشخص شده است

بدترین نتیجه توافق دردسرساز!

با وجود رسوایی توافق سایکس ـ پیکو که به قول روزنامه گاردین پس از افشای آن «انگلیسی‌ها خجالت زده شدند و عرب‌ها ناامید» در سال‌های بعد این توافق به‌عنوان سیاست کلی قدرت‌های پیروز در جنگ پیگیری شد و پیش رفت و پس از جنگ جهانی اول کشورهای جدیدی از جمله عربستان و اردن و عراق و سوریه و لبنان و کویت و قطر شکل گرفتند و خاورمیانه پر از کشورهای کوچک شد با مرزبندی‌های جغرافیایی نامناسب. حالا هم خیلی‌ها هستند که همین توافق سایکس ـ پیکو و دولت‌های دست‌نشانده‌ استعمار را دلیل اصلی مشکلات همیشگی و ناامنی در خاورمیانه می‌دانند و بی‌دلیل نیست که هر گاه اتفاق مهمی در سیاست خاورمیانه رخ می‌دهد یا جنبش‌های مردمی برپا می‌شود یا داعش پدید می‌آید یا ناامنی می‌شود، همواره نام توافق سایکس ـ پیکو مطرح می‌شود. بدترین نتیجه این توافق هم این‌که قیمومیت فلسطین به دست انگلیس افتاد و بعدها انگلیسی‌ها براساس بیانیه بالفور فلسطین را به دست صهیونیست‌ها سپردند و نیروهایشان را از این سرزمین تاریخی مسلمانان بیرون بردند؛ سال ۱۹۴۸ میلادی.

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۲۶ اردیبهشت مصادف با ۱۶ می میلادی و ۴ شوال هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.

ـ زادروز «سیدمحمد دلداری» عالم بزرگ هندی در سال ۱۲۶۰ قمری
ـ رحلت عالم مجاهد و مبارز آیت‌الله «سیدعبدالحسین لاری» در سال ۱۳۴۲ قمری
ـ وفات عالم برجسته «میرزا رضا کلباسی» در سال ۱۳۸۳ قمری
ـ درگذشت «ژوزف فوریه» ریاضی‌دان معروف فرانسوی در سال ۱۸۳۰ میلادی
ـ درگذشت «حسن احمدی گیوی» محقق و ادیب معاصر در سال ۱۳۹۱ شمسی

انتهای پیام/